بالابودن ‌قیمت تمام‌شده

 از سال 1378 الی 1388 سالانه بیش از 20 درصد تورم روی دوش تولیدکننده و صادرکننده سنگینی کرده ‌است. در طول این 10 سال سالانه 3 درصد جایزه صادراتی (در مجموع 30درصد) برای صادرکننده در نظر گرفته شده‌است و نرخ ارز نیز حدود 25 درصد افزایش داشته در نتیجه از مجموع 200 درصد تورم 10 سال گذشته در حدود 55 درصد آن جبران شده و 145 درصد مابقی را صادرکننده بر دوش ‌کشیده که موجب تحلیل توان مالی و کاهش صادرات آنان شده است.

در 3-2 سال گذشته شرایط اقتصاد جهان بحرانی بوده و قیمت‌ها در بازارهای هدف کاهش یافته در نتیجه مشکلات دست به دست هم داده و موجب تشدید کاهش صادرات محصولات کشاورزی شده‌است. خوشبختانه به گفته مسئولان وزارت جهاد کشاورزی ایران جزو 8کشور اول جهان در تولید محصولات باغی است اما متأسفانه در صادرات جزو 50کشور اول دنیاست.

جایگاه صادراتی ایران در جهان

• سیب درختی: کشور ما با تولید بیش از 2 میلیون و 700هزار تن جزو 5کشور اول تولیدکننده جهان است ولی از میان 69 کشور صادرکننده با اختصاص 16/0درصد از کل صادرات جهانی در جایگاه 38 قرار دارد.
• مرکبات: کشور ما با تولید بیش از 5/4میلیون تن جزو 5کشور اول تولیدکننده است ولی از میان 83 کشور صادرکننده سهم کشور ما 04/0 درصد از کل صادرات جهانی بوده و در جایگاه 55 قرار دارد.
• انگور: کشور ما از میان 68کشور صادرکننده با اختصاص 05/0درصد از کل صادرات جهان در جایگاه 46 قرار دارد.
• سیب‌زمینی: کشور ما با تولید بیش از 4 میلیون تن از میان 74 کشور صادرکننده با اختصاص 05/0درصد از کل صادرات جهان در جایگاه 34 قرار دارد.
• گوجه‌فرنگی: کشور ما با تولید بیش از 5میلیون تن از میان 74 کشور صادرکننده با اختصاص 02/0درصد از کل صادرات جهان در جایگاه 58 قرار دارد.

مقایسه قیمت تمام شده

•‌ سیب‌درختی: قیمت FOB سیب‌درختی (که شامل خرید سیب روی درخت، چیدن، جمع‌آوری، شست‌وشو، واکس‌زدن، سایزبندی، بسته‌بندی، نگهداری در سردخانه، بسته‌بندی مجدد برای صادرات، حمل تا بنادر مبدأ) در چین 500 دلار و کشورهای اروپایی و آفریقایی 750 دلار برای هر تن است. براساس آخرین اطلاعات، قیمت سیب در باغ‌ها روی درخت هر کیلو 5000 الی 6000 ریال است که چنانچه سایر هزینه‌های ذکر شده در بالا به آن اضافه شود قیمت آن بیش از 000/10 ریال برای هر کیلو در بندرعباس خواهد شد.

• پرتقال: قیمت FOB پرتقال (که شامل خرید پرتقال روی درخت، چیدن، جمع‌آوری، شست‌وشو، واکس‌زدن، سایزبندی، بسته‌بندی، نگه‌داری در سردخانه، بسته‌بندی مجدد برای صادرات و حمل تا بنادر) در چین 630 دلار، مصر 550دلار و ترکیه 600 دلار برای هر تن است. براساس آخرین آمار، قیمت پرتقال در انبارهای سنتی هر کیلو 6000 الی 6500 ریال است که چنانچه سایر هزینه‌های ذکرشده در بالا به آن اضافه شود قیمت آن بیش از 8500 ریال برای هر کیلو خواهد شد.

• کیوی: کیوی ایتالیا در بازارهای حوزه خلیج‌فارس ارزان‌تر از کیوی ایران است.
• نارنگی: قیمت نارنگی پاکستانی با وجود تمام هزینه‌های ذکر شده در بالا در بنادر پاکستان 300 الی 350دلار در هر تن است درصورتی‌که قیمت نارنگی ایران روی درخت در سال‌جاری، نارنگی تخم ژاپنی هرکیلو 12000 الی 13000ریال و نارنگی انشو شمال از 3500 الی 5000 ریال بوده‌ که با سایر هزینه‌ها برای صادرات حدود 7500 ریال در هر کیلو تمام می‌شود و هیچ‌گونه توان رقابت وجود ندارد.
• هزینه‌ حمل یک کانتینر یخچالی 40 فوت از چین به بندرعباس و سایر بنادر حوزه خلیج‌فارس 1800 دلار و هزینه حمل کانتینر مشابه از بوشهر به کویت یا بحرین 1600 دلار است.

معمای تعرفه

تعرفه از اهرم‌های قوی قانونی برای حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده داخلی است که در گمرکات ورودی به اجرا درمی‌آید. در حال حاضر کشور ما با میانگین تعرفه 4/39 درصد برای واردات میوه در رده دهم جهان قراردارد. با توجه به‌اینکه میانگین تعرفه جهانی 7/12درصد، میانگین تعرفه چین 6/18درصد، مصر 7/12 و فرانسه 2/3 و آمریکا 2/1 است.

در کشورهای توسعه یافته یا درحال توسعه جهت حمایت از تولید‌کننده محصولات کشاورزی در فصل‌هایی که تولید آنها شروع می‌شود در یک بازه زمانی مشخص با افزایش تعرفه تا حدی که امکان واردات محصول مشابه‌وجود نداشته باشد از تولید داخلی حمایت می‌شود و در زمان‌هایی که تولید پایان یافته و میزان محصول در بازارهای مصرف کاهش می‌یابد برای حمایت از مصرف‌کننده تعرفه‌ها را کاهش می‌دهند.

افزایش تعرفه در حال حاضر با توجه به نزدیکی ایام نوروز و پس از آن بهار که تولیدات باغی در فروردین و اردیبهشت وجود ندارد، جز اینکه موجب گرانی و تورم شدید شود، سود دیگری نخواهد داشت و همه هزینه افزایش تعرفه را مصرف‌کننده خواهد پرداخت. افزایش تعرفه علاوه بر گرانی، موجب قاچاق کالا می‌شود و علاوه برکاهش درآمد دولت ناشی از عدم‌دریافت سود و عوارض گمرکی، انواع آفات و بیماری‌های نباتی از طریق کالای قاچاق به کشور وارد می‌شود که مبارزه با این آفات و بیماری‌های نباتی با صرف هزینه‌های سنگین موجب اتلاف سرما‌یه‌های ملی می‌شود. درصورتی‌که کشورهای خریدار نگاه اجمالی به افزایش تعرفه‌ها در کشور ما کنند و تعرفه‌های وارداتی خود را افزایش دهند دیگر هیچ‌گونه صادراتی انجام نخواهد شد. اما  میوه خودرو نیست بلکه نیاز غذایی جامعه است و نگاه‌کردن به تعرفه خودرو برای تعیین تعرفه میوه و انجام آن جز اینکه مصرف‌کننده آسیب ببیند و گرانی ایجاد شود سود دیگری نخواهد داشت.

دلایل بالا بودن قیمت تمام شده

1- براساس آمار وزارت جهادکشاورزی میانگین تولید میوه و تره‌بار در هر هکتار 16- 15 تن است.
2- میزان عملکرد تولید (تن) در واحد سطح (هکتار) نسبت به سایر کشورهای توسعه یافته  یا در حال توسعه بسیار پایین است. به‌طور مثال در 777/170 هکتار سطح زیرکشت سیب درختی حدود 000/650/2تن سیب تولید می‌شود؛ یعنی در حدود 5/15تن در هکتار یا تولید انگور نزدیک به 8تن در هکتار، پرتقال 18تن در هکتار، انار 10تن در هکتار و خرما 5تن در هکتار است، در حالی‌که در سایر کشورها عملکرد بیش از سه برابر است.

3- افزایش هزینه‌های جاری (آب، برق، سوخت، ماشین‌آلات، لوازم جانبی و...) هر ساله حدود 20 درصد به هزینه‌های تولید اضافه شده که‌این تورم برای تولید جز آمار تورمی‌مضاعف و دوری از تجارت داخلی و خارجی سود دیگری ندارد. با توجه به‌اینکه در کشورهای آمریکایی و اروپایی یارانه‌های بخش کشاورزی را افزایش می‌دهند در سازمان تجارت جهانی تا سال2013 یارانه‌ها برقرار است.

4- برداشت و جمع‌آوری محصول در کشور ما سنتی بوده و هزینه بالایی دارد، در حالی‌که در سایر کشورهای تولیدکننده با استفاده از ماشین آلات و به‌صورت مکانیزه برداشت و جمع‌آوری صورت می‌گیرد که تأثیر زیادی در قیمت تمام شده تولیدات خواهد داشت.
5- هزینه بسته‌بندی در ایران بالا و کیفیت در سطح پایین قرار دارد. کیفیت بسته‌بندی داخلی قابل رقابت با بسته‌بندی‌های سایر کشورها نیست و در نتیجه صادرکنندگان به ورود موقت لوازم بسته‌بندی روی‌آورده که آن هم به‌دلیل هزینه‌های جانبی بالا، موجب افزایش قیمت تمام شده می‌شود.

6- کوچک بودن باغ‌ها و اراضی خرد موجب افزایش هزینه‌های تولید شده و استفاده از ماشین‌آلات برای آنها مقرون به‌صرفه نیست.
7- بالا بودن و گرانی بهره‌های بانکی نیز از عوامل مهم در افزایش قیمت تمام شده محصولات است.
8- هزینه‌های حمل‌ونقل جاده‌ای

راهکارهای کاهش قیمت تمام‌شده

با توجه به رتبه هشتم ایران در میان تولید‌کنندگان محصولات باغی و سیاست‌های دولت در زمینه طرح تحول اقتصادی (هدفمند‌کردن یارانه‌ها)، اصلاح الگوی مصرف و راهکارهای لازم جهت کاهش قیمت تمام شده محصولات کشاورزی به شرح زیر ارائه می‌شود:

1- کاهش قیمت تمام شده محصولات کشاورزی از طریق:
•  یکپارچگی اراضی: وزارت جهاد کشاورزی تمهیدات لازم جهت یکپارچگی و جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی و تغییر کاربری آن را در نظر گیرد.
• افزایش عملکرد (تولید در واحد سطح) با استفاده از دانش فنی و روش‌های نوین تولید محصولات کشاورزی، استفاده از نهال‌ها و بذرهای اصلاح شده و شناسنامه‌دار و.... در حال حاضر میانگین عملکرد تولید در باغات 16- 15تن در هکتار است، در حالی‌که در کشورهای توسعه‌یافته 60-50 تن در هکتار و در کشورهای در حال توسعه 40-30تن در هکتار است.
• سوخت، آب، برق و نهاده‌های تولید در محل‌های تولید به قیمت ارزان ارائه شود تا باعث تشویق و ترغیب تولیدکنندگان شود.

• افزایش ضریب مکانیزاسیون در تولید محصولات کشاورزی از طریق تولید ماشین‌آلات و سهولت در واردات ماشین‌آلات کشاورزی و پرداخت یارانه‌ و وام‌های با بهره پایین به تولیدکنندگان جهت خرید ماشین‌آلات.
• آموزش تولید‌کنندگان و فعالان عرصه بازرگانی جهت آشنایی با روش‌های روز تولید و نگه‌داری و بازاریابی محصولات کشاورزی در دنیا.
• ساخت اتاق‌های سرد و سالن‌های درجه‌بندی و بسته‌بندی جهت کاهش ضایعات پس از برداشت محصولات کشاورزی.
• ارتقای کیفی کارتن‌های صادراتی و کاهش هزینه‌های استفاده از محصولات پتروشیمی ‌با توجه به ارائه محصولات پتروشیمی ‌در بورس و افزایش قیمت آنها که منجر به افزایش هزینه بسته‌بندی می‌شود.
• پرداخت یارانه‌های تشویقی به تولیدکنندگان در کوتاه مدت برای اصلاح باغات و مزارع.

2- پیش‌بینی آمار تولید محصولات و کیفیت آن از سوی وزارت جهاد کشاورزی قبل از شروع فصل برداشت.
3- پیش‌بینی آمار مصرف محصولات کشاورزی از سوی وزارت بازرگانی به‌صورت سالانه.
4- پرداخت یارانه‌های صادراتی برای حمل دریایی، زمینی و هوایی، توسعه ناوگان حمل یخچالی و توسعه حمل هوایی با اختصاص هواپیماهای باربری با اولویت حمل میوه، تره‌بار و گل.
5- توقف تورم برای تولید و صادرات یا افزایش نرخ ارز برابر با تورم.